Không phải bất cứ ai sử dụng chất ma tuý đều có thể bị nghiện. Đa số những người sử dụng ma tuý là dùng thử, một phần trong số họ tiếp tục là sử dụng ma tuý ở mức độ nhiều hơn. Một nhóm nhỏ trong những người này sẽ trở nên lạm dụng và chỉ một số ít trong họ sẽ tiến triển trở thành nghiện. Tỉ lệ người sử dụng ma tuý cuối cùng sẽ trở thành nghiện được quyết định bởi nhiều yếu tố khác nhau. Điều quan trọng cần lưu ý là không phải bất cứ ai sử dụng ma tuý cũng đều bị nghiện.
Các thang đo quốc tế và Việt Nam về chẩn đoán nghiện
Tiêu chuẩn ICD 10 do WHO quy định: Nếu người sử dụng ma túy có ít nhất 3 trong số 6 các tiêu chí sau trong 12 tháng thì có kết luận người đó mắc nghiện:
+ Cảm giác buộc phải tìm kiếm sử dụng ma túy;
+ Khó khăn trong việc kiểm soát hành vi sử dụng ma túy;
+ Xuất hiện hội chứng cai thực thể;
+ Có bằng chứng về sự dung nạp;
+ Sao nhãng các thú vui, sở thích cũ;
+ Tiếp tục sử dụng chất gây nghiện (CGN) mặc dù đã biết tác hại của nó.
Sáu tiêu chí trên bao gồm hai tiêu chí về thực thể và bốn tiêu chí về tâm lý.
* Tiêu chí về thực thể
+ Tăng liều dùng (độ dung nạp): Mức độ đáp ứng của cơ thể đối với chất gây nghiện ̣ ngày càng tăng;
+ Xuất hiện hội chứng cai.
* Tiêu chí về tâm lý
+ Thèm nhớ mãnh liệt: Điều này thôi thúc họ đi tìm kiếm sử dụng khi thời gian bán hủy của chất gây nghiện đã hết;
+ Sao nhãng các thú vui;
+ Khó khăn trong việc kiểm soát việc sử dụng ma túy: Tâm lý của người nghiện bây giờ không còn ở mức có thể kiểm soát được, nghĩa là bản thân họ nhiều khi muốn dừng nhưng cơ thể và tâm trí không còn điều khiể̉n được nữa nên họ muốn dừng mà không dừng được (khả năng ra quyết định suy giảm);
+Tiếp tục sử dụng ma túy bất chấp hậu quả: Việc đáp ứng cơ thể̉ có thuốc là ưu tiên hàng đầu;
Do vậy, để chẩn đoán một người nghiện thì yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng. Nếu chỉ xuất hiện 2 yếu tố về mặt thực thể thì vẫn chưa đủ để chẩn đoán một người nghiện mà cần có thêm ít nhất 1 yếu tố tâm lý. Nhưng có thể̉ chỉ cần có 3 yếu tố tâm lý mà không có yếu tố thực thể thì vẫn chẩn đoán được một người nghiện.
Việt Nam sử dụng tiêu chuẩn chẩn đoán trên để chẩn đoán nghiện ma túy.
